مقدمه
از زمان فراگیری دارایی‌های دیجیتال در کشور، استفاده از رمزارزها در مسائل غیرقانونی از جمله کلاهبرداری، رشوه و … افزایش یافته است و روز به روز به حجم جرائم این حوزه افزوده می‌شود.
بعضی از افراد اعتقاد دارند که رمزارزها، ارز جدید مجرمان است. از نظر پنتا این حرف درست و دقیق نیست، اما می‌توان گفت: «دارایی‌های دیجیتال ابزار جدیدی را به مجرمان برای انجام تراکنش های غیرقانونی ارائه می‌دهد». به دلیل ویژگی‌های اصلی رمزارزها، آن‌ها اغلب می‌توانند یکی از گزینه‌های مهم برای فعالیت‌های مجرمانه باشند.
رمزارزها غیرمتمرکز و فاقد محدودیت‌های فیزیکی هستند و اکثر آن‌ها درجه بالایی از ناشناس بودن را ارائه می‌دهند. این موضوع یکی از مهم‌ترین علت‌های تمایل افراد متخلف به این دارایی‌ها است. اما در مورد رمزارزها و فناوری بلاکچین که زیربنای آن‌ها است، ناشناس بودن معادل نامرئی بودن نیست. بلکه در واقع کاملا برعکس است، زیرا هر تراکنش به‌طور تغییرناپذیر در یک شبکه غیرمتمرکز ثبت می‌شود. بنابراین غیرقابل تغییر و کاملا قابل ردیابی هستند، حتی اگر هیچ نام و هویت مشخصی با کیف‌پول رمزارزی مرتبط نباشد. این به معنی ۱۰۰٪ ناشناس بودن نیست، بلکه فقط «شبه ناشناس» است.
به علت ویژگی‌های رمزارزها که بارزترین آن شفافیت و امکان دسترسی عمومی به تمامی اطلاعات ثبت شده در دفتر کل است، کاوشگران این حوزه می‌دانند که چه بخش‌هایی را باید جستجو و چگونه این نوع تحقیقات را دنبال کنند. اغلب آن‌ها می‌توانند خیلی راحت‌تر از آنچه برای جرایم ارتکابی با استفاده از پول نقد و حواله‌های بانکی انجام می‌شود، مالکیت و منبع وجوه را در اکوسیستم رمزارز پیدا و بازیابی کنند.
کاوشگران این حوزه، برای ردیابی دارایی‌ها در رمزارزها، در بعضی از موارد برای رسیدن به نتیجه‌ای قابل استناد، چرخه عمر کامل یک حساب رمزارزی را بررسی می‌کنند. این افراد از ابزارهای تخصصی بلاکچین برای جستجو و تجزیه‌وتحلیل مبدا، مقصد و بررسی تراکنش کیف‌پول مورد نظر در طول تاریخ خود استفاده می‌کنند.
در طول یک تحقیق، محققان به موضوعاتی از جمله آدرس، شناسه تراکنش، نوع رمزارز نگهداری و معامله شده، تاریخچه تراکنش، منابع سرمایه، موجودی حساب و سایر اسناد مثل اطلاعات مالک حساب نگاه خواهند کرد. بررسی دقیق مبدأ شناخته شده یک تراکنش در زنجیره بلوکی (یعنی اینکه آیا این تراکنش در یک صرافی یا یک هویت مشخص وارد شده است یا خیر) نیز می‌تواند مسیری را برای محققین فراهم کند.
کاوشگران در تمامی این مراحل، بر روش‌های قابل تکرار و مستندی تکیه می‌کنند که می‌تواند به‌عنوان بررسی دقیق در رسیدگی‌های دادگاه ارائه شود و حتی کارشناس مخالف می‌تواند گام‌به‌گام آن‌ها را تکرار کرده تا نتایج مشابهی را کشف کند. از این‌رو معمولا در کاوشگری رمزارزها لیستی از آدرس‌ها و شناسه تراکنش‌ها برای صحت‌سنجی اطلاعات، ارائه می‌شود.
برای انجام یک کنکاش رمزارزی، مراحل زیر طی می‌شود:
۱- جمع‌آوری اطلاعات: در ابتدا باید اسناد گسترده از جمله آدرس‌ها، شناسه‌های تراکنش، حجم تراکنش‌ها و سایر داده‌های قابل دسترس را جمع‌آوری نمود.
هر بخش از اطلاعات، حتی قسمت‌هایی که به ظاهر کم اهمیت هستند، می‌تواند حیاتی باشد. در این مرحله فرد کاوشگر باید به یک لیستی از کیف‌پول‌ها و شناسه تراکنش‌هایی برسد که قصد دارد کنکاش خود را با محوریت آن‌ها انجام دهد.
۲- تمرکز بر معاملات کلیدی: کاوشگر با محدود کردن دامنه تراکنش‌ها به تراکنش‌های کلیدی، می‌تواند بررسی خود را دقیق‌تر کند. تراکنش‌ها با حجم‌های قابل توجه یا معاملاتی که در بازه‌های زمانی خاص انجام می‌شوند، اغلب دارای نکات کلیدی هستند. کاوشگر باید در بررسی این تراکنش‌ها حساسیت بیش‌تری از خود به خرج دهد.
۳- تجزیه‌و تحلیل تراکنش: باید به تراکنش‌ها، آدرس‌ها و موجودیت‌های خاص پرداخته شود. همچنین الگوها، رفتارها و هر گونه ارتباطی که ممکن است این اطلاعات را به افراد یا سازمان‌های دنیای واقعی مرتبط کند، باید شناسایی شوند. فرد کاوشگر همواره باید سعی کند گام‌به‌گام تراکنش‌های مهم را تا رسیدن به نتیجه نهایی و مشخص شدن سرنوشت دارایی‌ها دنبال کند.
۴- ردیابی وجوه: در این قسمت با بررسی تراکنش‌های بزرگ و آدرس‌های مرتبط، به ردیابی جریان رمزارزها پرداخته می‌شود. این مرحله می‌تواند برای پیدا کردن آدرس‌های مهم، کلیدی باشد و به‌طور بالقوه آدرس‌های اصلی درگیر را نشان دهد. پیدا کردن آدرس‌های اصلی در هر کنکاش یکی از مراحل حیاتی است.
۵- نقشه‌برداری جریان: می‌توان یک نقشه جامع یا تصویری از کل توالی تراکنش‌ها و آدرس‌های درگیر را ایجاد کرد. این نگاشت به درک جریان و ارتباطات بین موجودیت‌های مختلف کمک می‌کند.
۶- شناسایی مالک آدرس: پس از شناسایی آدرس‌های اصلی و پیدا کردن ارتباط آن با موجودیت‌های مختلف، مرحله بعدی در کاوشگری، برداشتن نقاب از صورت مالک آدرس است. این فرآیند اغلب مستلزم ترکیب داده‌های درون زنجیره‌ای با اطلاعات خارج از زنجیره است.
از جمله داده‌های کاربردی استفاده از رویه‌های KYC (احراز هویت) است که توسط صرافی‌ها صورت می‌گیرد. دسترسی به این اطلاعات (در صورت مجوز قانونی) می‌تواند جزئیات مهمی را ارائه دهد که به پیوند دادن یک آدرس به یک شخص واقعی کمک می‌کند.
۷- استفاده از اطلاعات خارج از زنجیره: در بعضی از مواقع، اطلاعات موجود در خارج از زنجیره، رسانه‌های اجتماعی، سوابق عمومی، یا هر داده مرتبط دیگر، می‌تواند در شناسایی فرد مرتبط با یک آدرس خاص ارزشمند باشد.
۸- ملاحظات حقوقی و اخلاقی: باید هنگام انجام چنین تحقیقاتی، همیشه در محدوده‌های قانونی و استانداردهای اخلاقی عمل کرد، به قوانین حفظ حریم خصوصی احترام گذاشت و هنگام مدیریت داده‌های حساس از عدم افشا و حفظ آن‌ها اطمینان حاصل نمود.
البته باید دانست همیشه مجرمان به یافتن راه‌هایی برای مبهم کردن فرآیند حقیقت‌یابی ادامه خواهند داد و سعی در استفاده از پلتفرم‌های رمزارزی دارند که قوانین KYC و AML در آن‌ها اجرا نشود. اما به لطف شفافیت بلاکچین امکان ردیابی وجوه تحت هر شرایطی و حتی با گذشت زمان طولانی وجود دارد.
به طور قطع، ارائه هش تراکنش‌ها به همراه آدرس‌های مرتبط به‌عنوان یک عنصر حیاتی در صحت‌سنجی تحقیقات عمل می‌کند. گنجاندن این جزئیات در یک گزارش روشی است تا دیگران بتوانند به‌طور مستقل ارتباطات نشان داده شده بین آدرس‌ها را تأیید کنند.
معمولا لیست آدرس‌ها و شناسه تراکنش‌ها برای اثبات گزارش منتشر می‌شود.
هش تراکنش‌ها: هش به شناسه‌های منحصربه‌فردی گفته می‌شود که مختص به هر تراکنش در یک بلاکچین هستند. گنجاندن هش تراکنش‌ها در گزارش به دیگران این امکان را می‌دهد تا تراکنش‌های مورد اشاره را پیدا و تأیید کنند. هر هش، یک اثر انگشت از یک تراکنش خاص است و مسیری را فراهم می‌کند تا کاوشگر مستقیماً از بلاکچین به جزئیات تراکنش دسترسی داشته باشد.
آدرس‌های مرتبط: در کنار هش تراکنش‌ها، فهرست کردن آدرس‌های درگیر در تراکنش‌ها لایه دیگری از شفافیت را اضافه می‌کند.
گام آخر، تأیید از طریق Blockchain Explorer: هر فردی که به صحت اطلاعات ارائه شده در گزارش شک داشته باشد، می‌تواند از یک کاوشگر بلاکچین استفاده کند. کاوشگر بلاکچین ابزاری برای مشاهده تراکنش‌های یک بلاکچین است که با وارد کردن هش تراکنش‌ها، می‌توان با استفاده از آن به طور مستقل روابط و ارتباطات بین آدرس‌ها را تأیید کرد.
سخن پایانی
رمزارزها دارای کاربردها و مزایای مشروع بسیاری هستند. از جمله پتانسیل ارائه یک پرداخت ارزان، سریع، در دسترس و بین‌المللی و سیستمی برای میلیون‌ها نفر بدون بانک در سراسر جهان و… . اما مانند هر پدیده‌ای، از آن‌ها می‌توان سوء استفاده کرد.
در این بخش به‌صورت خلاصه به مراحل کنکاش رمزارزی اشاره شد. یادآور می‌شود که ناشناس بودن آدرس‌ها در بلاکچین به معنی نامرئی بودن هویت صاحب آدرس‌ها نیست و امکان دستیابی به تراکنش‌ها و بررسی مسیرهای طی شده نسبت به سیستم‌های سنتی بانکداری و حواله‌ای بسیار آسان‌تر و سریع‌تر است. امید است با افزایش روز افزون شمولیت قانونی در کشور و همکاری متولیان این حوزه، شاهد کاهش استفاده از رمزارزها در فعالیت‌های غیرقانونی باشیم.